"50 năm văn học Việt Nam từ 1975: Thành tựu và xu thế"

Ngày 27/11, tại Hà Nội, Hội đồng Lý luận phê bình văn học nghệ thuật Trung ương phối hợp với Hội Nhà văn Việt Nam, Nhà Xuất bản Giáo dục Việt Nam tổ chức Hội nghị Lý luận phê bình văn học lần thứ 5 với chủ đề "50 năm văn học Việt Nam từ 1975: Thành tựu và xu thế".

Hội nghị có sự tham gia của đông đảo đại biểu làm công tác quản lý, văn nghệ sĩ, người làm công tác lý luận phê bình văn học, nghệ thuật. Ban tổ chức đã nhận được 43 tham luận, qua đó cung cấp những thành tựu của văn học Việt Nam 50 năm qua và về xu thế của văn học Việt Nam trong thời đại mới.

Phát biểu khai mạc Hội nghị, Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam nhận định, trong 50 năm qua, những bước ngoặt lịch sử của đất nước đã tác động mạnh đến sự phát triển của văn học Việt Nam. Bước ngoặt thứ nhất bắt đầu từ sau ngày 30/4/1975, các tác giả vẫn tiếp tục viết về chiến tranh nhưng với một cách tiếp cận mới và một bút pháp mới. Bởi vậy, đề tài về chiến tranh được khai thác từ nhiều góc độ, nhiều cung bậc, mang lại cái nhìn đa chiều về chiến tranh nhưng vẫn tập trung vào sự hy sinh, khát vọng lớn lao của một dân tộc cho độc lập tự do, th??ng nhất đất nước. Bên cạnh các nhà văn quen thuộc viết về chiến tranh là một thế hệ các nhà văn trẻ không trải qua chiến tranh nhưng viết bằng một cái nhìn trung thực với lịch sử và cảm xúc.

Bước ngoặt thứ hai là công cuộc đổi mới của Đảng được tiến hành trên mọi lĩnh vực đời sống xã hội, mở ra một biên độ rất rộng về đề tài, đối tượng, bút pháp và tư tưởng; có những tác phẩm đóng góp th???c s??? vào một tầm cao mới của văn học Việt Nam. Bước ngoặt thứ ba là khi Việt Nam hội nhập quốc tế. Văn học Việt Nam đã có những bước đi chung trong dòng chảy của thế giới và cũng từ đó, một xu thế mới của văn học Việt Nam đã xuất hiện.

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều khẳng định, hội nghị mang tới một cách nhìn khoa học, có tính lịch sử, tổng kết cũng như phác thảo diện mạo văn học Việt Nam trong những thập niên tới của đất nước. “Hội nghị một lần nữa khẳng định và tôn vinh những giá trị đã có của văn học Việt Nam 50 năm qua, đồng thời cũng là sự chào đón một thời đại mới của văn học Việt Nam như chúng ta từng chờ đợi”, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều nhấn mạnh.

Riêng về lý luận phê bình, PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ, Chủ tịch Hội đồng Lý luận phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương nhận định: 50 năm qua, công tác lý luận văn học, nghệ thuật có bước đổi mới, lý giải khoa học hơn quan hệ giữa văn học, nghệ thuật với chính trị, giữa hiện thực và nghệ thuật. Phê bình văn học, nghệ thuật trong thời kỳ đổi mới có tác dụng tích cực đối với sáng tác, phát hiện cái tốt, ủng hộ cái mới, tiến bộ trong hoạt động sáng tạo. Tuy nhiên, bên cạnh những nỗ lực và thành tựu, hoạt động lý luận, phê bình văn học vẫn còn tồn tại một số hạn chế về lực lượng viết; các công trình học thuật thế giới còn mang tính tự phát, thiếu đồng bộ...

Về định hướng phát triển trong văn học trong thời kỳ mới, PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ cho rằng, cần tăng cường đổi mới nhận thức về bản chất, đặc trưng của văn học; vai trò, sứ mệnh của lý luận, phê bình văn học trên nền tảng mỹ học Mác-Lênin, đường lối văn nghệ của Đ???ng, tư tưởng Hồ Chí Minh, kết hợp hài hòa việc kế thừa tinh hoa văn học dân tộc và tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại. Bên cạnh đó, cần chăm lo phát triển, bồi dưỡng đội ngũ, chú trọng phát hiện tài năng, tôn trọng quyền tự do sáng tạo, khuyến khích sự tìm tòi, đổi mới của các nhà lý luận, phê bình. Phải coi việc không ngừng nâng cao chất lượng của đội ngũ lý luận, phê bình là yếu tố cốt tử để có được những công trình khoa học xuất sắc, tầm cỡ…

Ngoài ra, cần tăng cường giao lưu hợp tác quốc tế, chú trọng "đầu vào" và “đầu ra” trong tiếp nhận và quảng bá văn học; tăng cường tính dân chủ trong sinh hoạt học thuật, làm lành mạnh văn hóa tranh luận, nâng cao ý thức trách nhiệm và đạo đức nghề nghiệp của các cây bút lý luận, phê bình; đổi mới thể chế quản lý văn hoá nghệ thuật, nâng cao trình độ và năng lực của đội ngũ quản lý, kịp thời ban hành các chủ trương, chính sách liên quan đến văn nghệ, có chính sách đầu tư thích đáng đối với những công trình khoa học trọng điểm song song với việc đẩy mạnh xã hội hóa nghệ thuật.

Tại Hội nghị, các đại biểu cũng đã đưa ra những phân tích, đánh giá về văn học Việt Nam đồng hành cùng sự phát triển của đất nước; nguyên nhân tại sao 50 năm trôi qua vẫn ít có những kết tinh nghệ thuật xứng tầm kiệt tác; nhiệm vụ tăng cường mở rộng giao lưu văn hóa quốc tế để mạnh đẩy mạnh hơn nữa tiến trình hội nhập, đưa văn học Việt Nam nhanh chóng bắt kịp tư duy, nhịp điệu của nghệ thuật hiện đại thế giới; đẩy mạnh sự phát triển của lý luận, phê bình văn học vì lý luận, phê bình chính là sự tự ý thức của văn học về chính nó…./.